Tổ chức Kỷ lục Việt Nam – Vietkings và Tổ chức Top Việt Nam (VietTop) vừa công bố top 100 n món ăn đặc sản và top 100 đặc sản quà tặng Việt Nam.
Trong đó, 4 đặc sản của Thanh Hóa lọt vào top 100 món ăn đặc sản và đặc sản quà tặng Việt Nam là: Gỏi Nhệ ch Nga Sơn, Bánh lá răng bừa, Nước mắm Ba Làng và Bưởi Luận Văn.
Với các tiêu chí rõ ràng và cụ thể như: Món ăn mang hơi thở Việt Nam, sử dụng nguyên liệu tự nhiên để pha chế, phù hợp khẩu vị, tốt cho sức khỏe, nguồn gốc xuất xứ văn hóa lịch sử rõ ràng… trong gần 10 năm đã có 500 món ăn, đặc sản nổi tiếng Việt Nam ở các vùng miền trong cả nước được vinh danh. Điều này không chỉ góp phẩn tôn vinh giá trị ẩm thực Việt mà còn là nơi quảng bá ẩm thực Việt rộng rãi đến du khách trong và ngoài nước, đem lại cái nhìn toàn diện về một nền ẩm thực Việt.
Trong rất nhiều món ăn đặc sản và đặc sản quà tặng, năm 2020 – 2021, Thanh Hóa được vinh danh 4 sản phẩm.
Gỏi Nhệch Nga Sơn
Nguyên liệu chính của món gỏi này là những con cá nhệch mình trơn nhẫy, sống được trong cả môi trường nước ngọt, nước lợ và nước mặn. Gỏi cá được ăn kèm với nhiều loại rau lá như: lá chanh, lá sung, rau húng, tía tô, bạc hà. Điểm nhấn cho gỏi cá Nga Sơn chính là chẻo nhệch chế biến từ xương cá giã nhuyễn chưng cùng mẻ chua và các loại gia vị.
Không chỉ có giá trị dinh dưỡng cao, gỏi cá nhệch ở Nga Sơn, Thanh Hóa còn đặc biệt lôi cuốn bởi vị dai ngọt mát, lạ miệng và cách gói độc đáo.
Gỏi nhệch xuất hiện nhiều trong các nhà hàng, quán ăn, trở thành đặc sản xứ Thanh.
Bánh lá răng bừa
Gắn với câu chuyện lịch sử khi vua Lê Đại Hành đích thân xuống ruộng cày bừa trong lễ hội đầu năm. Để tưởng nhớ công lao của vị vua anh minh này, người dân làng Trung Lập, xã Xuân Lập, huyện Thọ Xuân thường làm chiếc bánh lá răng bừa để tiến vua. Người Thanh Hóa gọi bánh răng bừa do hình dạng chiếc bánh trông rất giống cái răng bừa, một công cụ lao động của người dân nơi đây.
Bánh lá răng bừa – đặc sản truyền thống của xứ Thanh
Từ những hạt gạo ngon nhất để làm nên những chiếc bánh với hương vị riêng lại thêm với vị ngọt của thịt, mộc nhĩ quyện cùng chút cay cay của hạt tiêu chạm vào đầu lưỡi lại chấm cùng một chút nước mắm cốt, bánh răng bừa trở thành món ngon để du khách mỗi khi có dịp về thăm nơi đây đều không thể bỏ qua, ăn một lần rồi thì hương vị còn đọng mãi.
Nước mắm Ba Làng
Được sản xuất tại vùng Ba Làng, thị xã Nghi Sơn từ cá cơm tươi. Sau khi đưa lên bờ, cá cơm được làm sạch và ướp cùng với muối biển, sau đó ủ chượp trong thùng gỗ kín, phơi đủ nắng và ngâm ít nhất 1 năm rồi mới dùng công nghệ tiên tiến rút nỏ, chắt chiu ra từng giọt nước mắm ngọt thơm. Nước mắm Ba Làng đặc trưng với hương vị ngọt đằm, đậm vị cá, màu sóng sánh như mật ong, càng để lâu ăn càng ngon – là đặc sản mà người xứ Thanh gìn giữ, tự hào.
Nước mắm được người dân Ba Làng cẩn trọng ủ chượp. (Ảnh: Tư liệu)
Bưởi Luận Văn
Có nguồn gốc từ làng Luận Văn, xã Thọ Xương, huyện Thọ Xuân, loại bưởi này thường được người dân trong làng “tiến vua”. Khi nhỏ quả có vỏ màu xanh như các loại bưởi thông thường, đến khoảng tháng 10 – 11 âm lịch, bưởi có sự thay đổi về màu sắc. Toàn bộ quả bưởi từ vỏ đến tép bưởi đều chuyển sang màu đỏ gấc. Ngoài ra bưởi đỏ còn có mùi thơm đặc trưng, bởi vậy giống bưởi này được nhiều người ưa chuộng, được cho là sẽ đem lại may mắn, thịnh vượng khi bày trong mâm quả đặc biệt là vào dịp tết về.
Bưởi Luận Văn – sản vật “tiến vua” ngày xưa, hiện nay rất được ưa chuộng, nhất là vào dịp Tết.
Việc công bố Top 100 món ăn đặc sản và Top 100 đặc sản quà tặng hàng năm chính là t.iền đề, cơ sở nền tảng để xác lập những kỷ lục ẩm thực trong nước và vươn ra thế giới.
Được biết, thời gian tới Tổ chức Kỷ lục Việt Nam (VietKings), Tổ chức Top Việt Nam (Viettop) kết hợp cùng các đơn vị liên quan để triển khai rộng hơn, sâu hơn đến từng huyện, xã, thị trấn, thôn xóm… trên khắp cả nước để có thể tìm kiếm tất cả những món ăn ngon, những đặc sản độc đáo của người dân và góp phần quảng bá các giá trị ẩm thực – đặc sản của Việt Nam.
Những đặc sản trên đất “Hai Vua”
Vùng đất Thọ Xuân, Thanh Hóa vốn là nơi sinh ra hai vị anh hùng dân tộc: Hoàng đế Lê Đại Hành đ.ánh thắng quân xâm lược Tống vào cuối thế kỷ 10 và Hoàng đế Lê Thái tổ đ.ánh thắng quân Minh vào đầu thế kỷ 15.
Không chỉ vang danh là đất quý hương của hai đời vua, Thọ Xuân còn nổi tiếng với nhiều đặc sản ẩm thực.
Người dân làng Mía, xã Thọ Diên, huyện Thọ Xuân thực hiện các công đoạn sản xuất bánh gai.
Nằm bên dòng sông Chu, Thọ Xuân nổi tiếng với nhiều đặc sản: bánh gai Tứ Trụ, bánh lá răng bừa, nem nướng, bưởi Luận Văn… Chúng tôi về xã Xuân Lập, nơi có đặc sản tiến vua bánh lá răng bừa. Chị Đỗ Thị Khương, thôn Trung Lập, xã Xuân Lập, cho biết: Bánh lá răng bừa gắn với thứ nông cụ quen thuộc của người nông dân. Bánh có nguồn gốc từ làng Trung Lập (xã Xuân Lập, Thọ Xuân), liên quan đến nghi lễ “cày tịch điền” xưa kia. Thuở ấy, dẹp xong giặc Tống, đất nước thái bình, cứ vào dịp đầu xuân năm mới, Vua Lê Đại Hành lại đích thân xuống đồng cày ruộng để mở đầu cho một năm mưa thuận gió hòa, mùa màng tươi tốt, động viên Nhân dân tích cực lao động sản xuất. Để tỏ lòng biết ơn vua, người dân nơi đây đã dành những hạt gạo ngon nhất để làm nên một loại bánh với hương vị riêng dâng lên vua. Lệ ấy được giữ cho mãi về sau, trong các lễ giỗ vua hàng năm, Nhân dân Xuân Lập đều làm bánh ngon dâng cúng.
Ở Xuân Lập nhà nào cũng biết làm bánh lá răng bừa. Người dân Xuân Lập không dùng lá dong gói bánh như một số vùng khác mà dùng lá chuối hột để gói. Lá chuối được hơ qua lửa trở nên dẻo dai hơn, mỗi mảnh lá được xé rộng bằng bàn tay, gói vừa một chiếc bánh. Khi bánh được luộc chín, hương vị của lá chuối cũng làm cho bánh trở nên thơm ngon hơn.
Chia tay vùng tả ngạn sông Chu, chúng tôi sang vùng hữu ngạn sông Chu của huyện Thọ Xuân, nơi có đặc sản bánh gai tiến vua nổi tiếng của người dân Thọ Xuân. Theo người dân xã Thọ Diên, cho biết: Từ lâu bánh gai Tứ Trụ (Thọ Xuân) đã nổi tiếng là món quà quê dân dã. Vị ngọt thơm trong chiếc bánh đã để lại ấn tượng sâu sắc cho thực khách dù chỉ một lần được thưởng thức. Ở xã Thọ Diên nghề làm bánh gai khởi phát từ thời Hậu Lê, thế kỷ thứ 15, những người dân làng Mía vẫn giữ gìn và phát triển nghề ngày một hưng thịnh hơn. Để làm chiếc bánh nhỏ nhắn này, phải trải qua nhiều công đoạn. Từ khâu chọn nguyên liệu đến khi bánh hình thành rất phức tạp, tất cả đòi hỏi sự kiên trì, tỉ mẩn và cả những kỹ năng của người làm. Lớp vỏ bánh được làm từ bột gạo nếp, bột lá gai và mật mía. Gạo nếp ngâm từ 2 đến 3 tiếng sau đó được xay mịn. Lá gai, nguyên liệu làm hương vị đặc trưng cho mỗi chiếc bánh, sau khi được chọn kỹ, luộc chín, rửa sạch, ép khô nghiền thành bột rồi mới đem trộn đều với gạo nếp và mật mía tạo nên hỗn hợp bột màu đen sánh nhuyễn. Nhân bánh là thành phần không thể thiếu quyết định đến sự thơm ngon của bánh. Nhân bánh được làm từ các nguyên liệu chính như: đường, đậu xanh, dừa nạo và một ít dầu chuối. Màu vàng tươi mới của đậu xanh giã mịn cùng màu trắng của những sợi dừa nạo, hương thơm phảng phất tinh dầu chuối giúp cho mỗi chiếc bánh càng trở nên hấp dẫn. Vỏ bánh đen bóng sau khi bọc đều bên ngoài nhân sẽ được rắc lên một lớp vừng trắng để tăng thêm độ bùi béo, vẻ bắt mắt và làm cho chiếc bánh dễ bóc hơn. Sự hòa quyện từ vị dẻo mềm của gạo nếp, vị bùi thơm của nhân đậu xanh trộn lẫn những sợi dừa tươi, sự ngọt ngào đặc trưng của mật mía… bánh gai Tứ Trụ đích thực là một món ngon, dễ “nghiện”. Để mỗi chiếc bánh gai đạt chất lượng, nguyên liệu chính là bột và nhân bánh thôi chưa đủ mà chính nguyên liệu lá chuối cũng rất quan trong việc quyết định đến hương vị của sản phẩm. Lá chuối dùng làm bánh gai phải là lá chuối khô già tự nhiên trên cây chứ không phải lá chuối tươi được đem đi phơi nắng như nhiều người lầm tưởng. Loại lá khô nắng tự nhiên sẽ giúp cho lá có độ dai và mang đến mùi thơm đặc trưng cho bánh.
Ngoài bánh răng bừa, bánh gai, khi nhắc đến đặc sản vùng đất “Hai vua” không thể không kể tới món nem nướng nơi đây. Đây là loại nem đã được lên men chua, khá gần gũi với món nem chua nổi tiếng Thanh Hóa. Nem nướng cũng được làm từ các nguyên liệu chính như thịt nạc, bì lợn, gia vị, tỏi, ớt, thính, lá đinh lăng như nem chua. Một điểm khác biệt khá rõ là thịt lợn khi làm nem nướng không xay nhuyễn như nem chua mà được thái thành những lát mỏng, nem chua sau khi chín có thể ăn ngay, còn nem nướng thì cần trải qua công đoạn nướng nữa mới hoàn thành.
Nem sau khi nướng có mùi của lá chuối, lá đinh lăng quyện mùi bì lợn và tiêu thơm lừng. Khi ăn, nem nướng có vị béo và bùi của thịt, vị ngọt và giòn của bì lợn, vị thơm nồng của tỏi ớt. Một chiếc nem nướng chua nhẹ, nóng hổi, cay nồng của tỏi ớt là những trải nghiệm hấp dẫn khó quên khi thưởng thức món ăn này.
Theo anh Đỗ Văn Vinh ở khu 1, thị trấn Thọ Xuân, cho biết: nem nướng ngon nhất là vùi trong than củi hồng rực. Khi bóc ra, nem nghi ngút tỏa mùi thơm của lá chuối, lá đinh lăng quyện mùi thịt nạc, tiêu sọ thơm lừng.
Về Thọ Xuân, nơi có dòng sông Chu xanh mát chảy qua, không chỉ là vùng “địa linh” sinh ra những bậc nhân kiệt lưu tiếng thơm muôn đời, mà còn là nơi kết tinh những giá trị quý báu của nền văn minh lúa nước. Những ẩm thực độc đáo này tuy chỉ làm từ những nguyên liệu dân dã như gạo nếp, gạo tẻ, thịt lợn, mật mía, đậu xanh, lá cây…, hình thức giản dị, mộc mạc, nhưng đã có lịch sử từ hàng trăm, ngàn năm trước. Những món ăn cha ông ta đã sáng tạo ra từ xa xưa vẫn tồn tại trong đời sống của người dân từ đời này sang đời khác, trở thành một nét văn hóa đặc trưng của xứ Thanh. Những người dân của vùng đất sinh vua này, dù đi xa nơi đâu cũng không thể nào quên được hương đất, tình người thấm đượm trong những món quà quê!
